The Bridge of the Blessed Ford

Pontrhydfendigaid

Two of the ballad-writers and their Ballads

Page 3 

Cân Alarus gan Stephen Jones, Llanfaeryw

Bryncrach where Twm y Gof was murdered

1

 

 

 

 

2

 

 

 

3

 

 

 

4

 

 

 

 

5

 

 

 

6

 

 

 

 

7

 

 

 

8

 

 

 

9

 

 

 

 

10

Holl drigolion Cymru sy’n baeddu yn y byd,

Dymunwn arnoch wrando a chofio hyn o hyd;

Rhai ni roddant glust i rybudd, ond beunydd i bob bai,

A fydd yn wban obry gan waeddi “Och!” a “Gwae!”

 

Duw a’n cadwo hwyr a bore rhag dilyn llwybrau llid,

Mae yma rai’n dioddef am eu beiau yn y byd;

Os carwn ddrwg ar ddaear bydd ‘difar ddydd a ddaw,

A’r enaid bach ei boeni dan lid ar aswy law.

 

Am bentre Rhydfendigaid bydd coffa yn ddible,

Bu gwaith yr hen gryf-arfog yn llidiog yn y lle;

Wrth wrando ar y gelyn a’i ddilyn efo’i ddawn,

Daeth yno ddau o ddynion i ddiwedd creulon iawn

 

Hwy aethant ar ryw noswaith mewn llidiaeth eithaf llym,

A’r gydwybod wedi ei serio yn ffaelu deffro dim,

I gyfarfod Thomas Evans a’i fwrddro yn y fan,

Wrth ‘mofyn meddyginiaeth i’w anwyl blentyn gwan

 

Thomas Price ddywedai mewn geiriau lawer gwaith

Gwnae fwrddro Thomas Evans cyn diwedd pen ei daith;

Apeliai ei gym’dogion “O plyga, gweddia ar Dduw,

Na foed it’ feddwl hyny, O, fachgen clafaidd clyw.”

 

Ond Thomas ni wnae ‘styried am drag’wyddoldeb maith,

Ond temptio’i frawd-yn-nghyfraith ryw noswaith at y gwaith;

Dywedai Thomas, “Llidiwch, na fyddwch ddim mor llaith,

Nid oes un gŵr yn unlle a’n gweliff wrth y gwaith.”

 

‘Roedd yno ŵr yn gweled, a’i lygaid ymhob man,

Fe ddaeth a hi i’r amlwg, i olwg cryf a gwan,

Ac yno yn lle balchder, yn drymder mawr aeth hi,

Cwnstabli a ddaeth yno a’i ffeindio yn y tŷ.

 

I’r carchar mawr fe’u cyrchwyd, ni hiriwyd dim yn hir,

I Aberteifi fwyngar, sef carchar sound y sir,

Ac yno caent eu cynal nes i ddydd eu treial dd’od,

Un yn dair ar ddeg ar hugain a’r llall yn ddeunaw o’d

 

At Tomos daeth pioden, gan ‘sgrechain ar y dydd,

I roddi iddo arwydd a rhybudd na ddoi’n rhydd;

Fe ffystodd hon y ffenest’ mewn gorchest mawr a stŵr,

Fel un fuasai’n gwaeddi “Mai’i golli gae y gŵr”.

 

Fe ddarfu’r Judge ddywedyd, a’r Jury bob yr un,

Na chlywsant yn eu bywyd fath laddfa ddrwg ar ddyn,

O’r weithred ddyrus ddiriaid mae synied mawr a sôn,

O dref Caerdydd mae cwyno hyd ynys fwyn Sir Fôn.

11

 

 

 

12

 

 

 

 

13

 

 

 

14

 

 

 

 

15

 

 

 

16

 

 

 

17

 

 

 

 

18

 

 

 

19

 

 

Dywedai’r ynad, Euog, ( a’e Rheithwyr gydag e)

I gael eu dienyddio a’u llarpio yn y lle;

Y bachgen oedd yn gweddio yn ddyfal iawn ar Dduw

Am faddeu holl feiau er mwyn y Ceidawad gwiw.

 

Wrth esgyn ar yr ysgol fe waeddai’n groew ei gri,

Gan ddweyd , O nhad, O nhad, pa fodd wynebwch fi

Pan b’om yn nhrag’wyddoldeb ger bron y Barnwr pur

Chaiff celwydd ddim ei dderbyn un gronyn, ond y gwir

 

Dduw, y Tad bendigaid, derbyn fy enaid i ,

Er mwyn y Gŵr fu farw ar fynydd Calfari,

Pe cawn i ‘chydig amser i erfyn Brenin nef,

Er crog fy nhad i’n rhwyog, trugarog ydyw Ef.

 

Pe rhoddech im’ fy mywyd er mwyn y Meichiau mawr,

Mi weddiwn a chlodforwn tra byddwn ar y llawr,

Pe cawn i ond pythefnos neu wythnos fod yn fyw,

Mi fyddwn ar fy ngliniau yn gweddio Iesu gwiw.

 

Pob peth drwy’r byd foddlonai os cae e ddydd neu ddau

I weddio ar yr Arglwydd am faddeu iddo’i fai,

Er cymaint oedd e’n ddeisif ei golli gadd e yn hy,

Pwy wyr na i’r Iesu wrando ar ei gri.

 

Y ddau a gadd eu colli yn Aberteifi fwyn,

A’u cyrff eu tori’n ufflon, pwy galon fydd heb gwyn?

Y fam sydd am ei phlentyn a’r wraig sydd am ei gŵr,

A rhei’ny hwyr a boreu yn colli’r dagrau d’wr

 

Mae’n drymder mawr ar wraig sy a’i phlentyn gwan, tlawd,

Un a oedd iddi’n wr, a’r llall iddi’n frawd,

Mae hono yn ei gwely yn glafaidd iawn, mi wn,

Yn gwaeddi am ei phriod, tro hynod iawn oedd hwn.

 

Yr wythfed dydd o Ebrill y buont ar y pren,

Y flwyddyn oed ein Prynwr, Llywodraethwr dae’r a nen,

Rhoi deunaw cant yn gryno, rhof eto ddwy ac un,

A phedair blwydd ar bumtheg, wiwdeg landeg lun.

 

O hen ac ifanc hefyd sy’ mewn bywyd yn y byd,

Deued pob enw’n ddigynwr at y Prynwr mewn pryd

Dymunwn fod hyn yn rhybudd i bawb sydd yma’n byw,

I weddio o’u calonau a chadw deddfau Duw

 

 

The Bont murder – pages 1, 2 and 3